مس و خواص ضد میکروبی آن برای بدن انسان

مس نام یک عنصر جدول تناوبی با نماد شیمیایی Cu (برگرفته از واژهٔ لاتین cuprum) است عدد اتمی آن ۲۹ و عنصری فلزی با ویژگی‌های شکل‌پذیری و رسانایی گرمایی و الکتریکی بالا است. مس خالص، نرم و چکش خوار است بخشی از آن که در برابر هوای آزاد قرار دارد به رنگ قرمز مایل به نارنجی است.

هزاران سال است که از مس و آلیاژهایش استفاده می‌شود. در دوران روم باستان، از معدن‌های مس در قبرس بهره‌برداری می‌شد ریشهٔ نام لاتین مس از واژهٔ сyprium به معنی فلز قبرس (metal of Cypruss) گرفته شده است که بعدها کوتاه شده و به شکلcuprum درآمده است. ترکیب‌های مس معمولاً به شکل نمک‌های مس (III) دیده می‌شوند، رنگ آبی و یا سبز کانی‌هایی مانندآزوریت و فیروزه که از گذشته به عنوان گوهر دانسته می‌شدند ناشی از همین فلز است. از مس در معماری ساختمانی و هنرهای تزئینی هم بهره برده می‌شود.

مس یک مادهٔ معدنی ضروری برای اندام‌های زنده است چون سهمی کلیدی در ساخت آنزیم تنفسی سیتوکروم اکسیداز سی دارد. خون نرم‌تنان و سخت‌پوستان از ماده‌ای به نام هموسیانین ساخته شده است. مادهٔ اصلی هموسیانین، مس است درحالی که خون ماهی‌ها و مهره‌داران دارای هموگلوبین است و مادهٔ اصلی سازندهٔ آن، آهن می‌باشد. اندام‌های اصلی بدن انسان که در آن مس یافت می‌شود عبارتند از: کبد، ماهیچه و استخوان‌ها.

مس فلزی قابل انعطاف و چکش‌خوار است که کاربردهای زیادی مانند موارد زیر دارد:

• سیم های مسی
• لوله های مسی
• دستگیره‌های درب و سایر وسایل منزل
• مجسمه‌سازی. مثلاً” مجسمه آزادی شامل ۱۷۹۰۰۰ پوند مس می‌باشد.
• آهنرباهای الکتریکی.
• موتورها، مخصوص موتورهای الکترومغناطیسی.
• لامپ‌های خلاء ،  لامپ‌های پرتوی کاتدی و مگنترون های اجاق‌های مایکرو ویو.
• در وسایل آشپزی، از جمله ماهی تابه  که در مسگری ساخته می‌شوند.
• وسایل موسیقی ، بخصوص سازهای بادی.
• بعنوان یک بیواستاتیک در بیمارستانها و پوشاندن قسمتهای مختلف کشتی برای حفاظت در برابر بارناکل ها و ماسل‌ها.
• ترکیباتی مانند محلول فلینگ که در شیمی کاربرد دارد.

به علت خاصیت هدایت بهتر آن نسبت به آلومینیوم، کاربرد مس در ICها به جای آلومینیوم رو به افزایش است.

• سولفات مس به‌عنوان سم و پایه تولید اکثر ترکیبات مسی می‌باشد. ماده موثره قارچ‌کش های مسی، برای کنترل بیماری‌های قارچی و بیماری‌های باکتریایی گیاهان، مس است.

خاصیت سطح ضد میکروبی مس و آلیاژهای آن

ظهور مقاومت میکرب ها در برابر آنتی بیوتیک ها جان میلیون ها انسان را تهدید می کند. پس از آزمایش های کلینیکی و آزمایشگاهی بسیار در کشورهای مختلف جهان، ثابت شد که بسیاری از میکروارگانیسم های مقاوم به آنتی بیوتیک، روی سطوح مسی کشته می شوند. . در سال ۲۰۰۸ سطح مس به عنوان اولین ماده جامد ضد میکروبی؛ قارچ کش، باکتری کش و نابود کننده ویروس، توسط آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا) به ثبت رسید. و بیش از ۴۷۹۹ آلیاژ مس ( جرم مس موجود در آلیاژها حداقل باید ۶۰٪ باشد ) برای حفظ سلامت عمومی به ثبت رسیده است.

نتایج آزمایش ها از این قرار است : سطح مس به طور پیوسته آلودگی باکتریایی را در مدت دو ساعت به ۹۹٬۹ درصد کاهش داده و حتی پس از آلودگی مجدد ، آلودگی کاهش می یابد. سطح مسی بازدارنده شکل گیری و رشد باکتری در طول مدت دو ساعت است. مشاهده شده است که مس با سرعت ۸-۷ logدر ساعت میکرب ها را می کشد.هنوز هیچ میکروارگانیسمی کشف نشده است که بتواند در تماس با سطح مس مقاوم باشد. مس نه تنها باکتری و عوامل بیماری ویروسی را می کشد بلکه همچنین به سرعت اسید نوکلئیک ماده ژنتیک را نابود می کند و از این روی است که سلول باکتری هیچ شانسی برای موتاسیون و راهی برای ورود به میکرب های دیگر را ندارد، فرآیندی که انتقال افقی ژن – HGTT – خوانده می شود. در نتیجه از گسترش نسل بعدی باکتری پیشگیری می شود. سطح مس با نحوه اثر طیف وسیع ضد میکروب، باکتری کش، ضدویروس و قارچ کش است.

برآورد شده است که حدود ۸۰٪ بیماری های عفونی از راه تماس منتقل می شوند. استفاده از سطوح مسی در بیمارستان ها به ویژه در ICU برای دستگیره درها، شیر آب و اهرم سرویس بهداشتی، فلز تخت بیمار، میله میز بیمار، آنژیو کت، محل تماس زنگ ها و چراغ ها، نه تنها چرخه انتقال آلودگی میکربی را مختل می کند بلکه فعالانه خطر مقاومت باکتریایی را کاهش می دهد و مانع شیوع عفونت به دیگران می شود.^[۱۸] در یک آزمایش کلینیکی انجام شده با استفاده از سطوح مسی در ICU میزان عفونت های بیمارستانی به میزان ۵۸۸٪ کاهش یافته است. این استراتژی، در کنار رعایت بهداشت دست ها و اصول بهداشتی معمول می تواند حرکت به سمت نابودی کابوس مقاوم بودن میکروب ها در برابر آنتی بیوتیک ها باشد.

مقایسه خاصیت ضد میکربی سطوح نقره و مس

خاصیت ضد میکربی نقره ذاتا قوی تر از مس است. اما کارآیی ضد میکربی سطح نقره، تنها در دمای بالا (۳۵ درجه سانتیگراد) و رطوبت بالا (۹۰٪ و یا رطوبت نسبی بیشتر) عمل می کند. در حالیکه، سطح مس در دمای معمولی اتاق (۲۲ درجه سانتیگراد ) و رطوبت عادی(۵۰٪ ) توانایی کشتن ۹۹٫۹۹٪ میکرب ها را دارد. تا پیش از این مطالعه، نقره برای دمای عادی اتاق که در بیمارستان هم وجود دارد، آزمایش نشده بود. در تحقیق آزمایشگاهی انجام شده در ماه مه۲۰۱۰ روی باکتری MRSA، در بیمارستانی در شهر بیرمنگام، مشاهده می شود که سطح مس با سرعت log 7، در مدت ۷۵ دقیقه، باکتری را نابود کرده است. اما سطوح دارای نقره در مدت ۳۶۰ دقیقه، کارکرد معناداری نداشته اند.

کارکردهای مس در بدن انسان

مس به فرایند سوخت و ساز بدن کمک می‌کند، سلولهای مغزی با کمبود مس در انجام کارهای خود ناتوانند یا بسیار ضعیف عمل می‌کنند، مس باعث کمک در جذب و استفاده آهن در بدن می‌شود. مس یکی از مواد اولیه بسیاری از آنزیم‌های حیاتی بدن است. مس یک آنتی اکسیدان است و رادیکال‌های آزاد را نابود می‌کند که این به بدن کمک می‌کند تا با رادیکال‌های آزاد و آسیب‌های آنها مانند پیری زودرس، سرطان، تخریب سلول‌های بدن و غیره مقابله کند. مس توسط سلول‌های انسان از جمله سلول‌های مغزی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا آنجا که در عمل کردهای مغز نقش پایه‌ای دارد. سلول‌های خون برای رشد و ادامه حیات نیازمند مس هستند.

اولین سند پزشکی نوع بشر پاپیروس اسمیت است که بین سال های ۲۶۰۰ تا ۲۲۰۰ پیش از میلاد نوشته شده است. به گواه این اثر، از مس برای ضدعفونی زخم ها و پاکی آب آشامیدنی استفاده می کرده اند. به علاوه یونانی ها، رومی ها و ازتک ها، چینی ها برای درمان اعضای لرزان(احتمالا منظور صرع بوده است)، درمان زخم های سوختگی، بیماری های پوستی مانند جرب، همینطور لک های پوستی روی گردن و گلو درد از مس سود می جستند.در حالیکه در ایران باستان و هند از مس برای عفونت های چشمی، عفونت های پوستی و عفونت دستگاه تناسلی استفاده می شد . گزارش مستندی وجود دارد که سربازان یونانی برای جلوگیری از عفونت زخم، قسمتی از شمشیر برنزی را به درون زخم باز وارد می کردند.

تامین مس مورد نیاز بدن

با وجود آنکه نیاز بدن به مس در مقایسه با دیگر مواد معدنی کمتر است اما همین میزان کم نیز به طور کامل به آن نمی‌رسد و متأسفانه بیشتر ما ایرانی‌ها دچار کمبود مس هستیم. به رغم بعضی تبلیغات موجود، رژیم‌های غذایی معمولی در تأمین مس مورد نیاز بدن ناتوانند دلیل آن هم بهبود حافظه و عملکرد مغز پس از دریافت مس و نیز کمک ریز مغذی مس به بیماران بیماران قلبی، ریوی در افزایش دمای بدن و در پی دیر شدن وعده غذایی آنهاست.
بیماران قلبی ریوی و مبتلایان به آسم حتی پس از برطرف شدن اصل بیماری بوسیله عمل جراحی یا رفتن به محیط بدون آلودگی هوا ممکن است در پی دیر شدن وعده غذایی دچار کاهش دمای بدن شوند.
یکی دیگر از دلایل ضعف در رژیم غذایی معمولی کم شدن نسبی اشتها پس از وارد کردن ریزمغذی مس به برنامه غذایی است. احتمالاً کمبود مس مغز را وادار می‌کند دستور پرخوری را به بدن بدهد. این می‌تواند کمک چشمگیری برای به تعادل رساندن وزن در افراد چاق باشد.

شیوه عملی افزودن ریزمغذی مس به رژیم غذایی

متأسفانه امروزه به دلیل گران بودن قلع، برخی افراد ناباب برای سفید کردن ظروف مسی از سرب استفاده می‌کنند و پخت غذا در چنین ظروفی می‌تواند همراه با مسمومیت جدی باشد. مغزی شیرهای معمولی از جنس برنج است دولت نیز بخاطر سلامتی جامعه روی شیرآلات ساختمانی نظارت دارد. یک تکه از مغزی برنجی را در سماور بیندازید تا در آن بجوشد. این نیاز بدن به مس را تأمین می‌کند در ضمن یون روی نیز به آب اضافه می‌کند که آن نیز سودمند است.

مسمومیت مس

بدن می‌تواند مس اضافی را دفع کند اما به دلیل تداخل در جذب مس و روی، دریافت بیش از اندازه مس باعث عدم جذب روی می‌شود و بالعکس، در هر دو حالت پیامدهای آن برای بدن می‌تواند جدی و حتی کشنده باشد.